«HEREDITARY»՝ ԺԱՌԱՆԳԱԿԱՆ ՍԱՐՍԱՓԻ ՄԸ ՄԱՍԻՆ

Ամերիկացի բեմադրիչ Արի Էսթըրի առաջին գեղարուեստական ժապաւէնը՝ «Hereditary» (2018) հոգեբանական խեղումներուն, ընտանեկան ողբերգութեան ու ժառանգական անէծքներուն շուրջ կը հիւսէ իր պատմութիւնը։ Այս ժապաւէնը չի սահմանափակուիր սովորական սարսափ ժանրի տարրերով։ Ան կը գործածէ մարդկային կորուստի, սուգի ու լռելեայն հիւանդութեան խորքն ու մթնոլորտը՝ ստեղծելով սարսափ մը, որուն արմատները մեր ամենէն խոցելի զգացումները կ՚ուսումնասիրեն։

Ժապաւէնի կեդրոնին կը գտնուի Կրահամ ընտանիքը, որուն անդամներն են՝ մայր Էննին, հայր Սթիվը եւ զաւակներ՝ Փիթըրն ու Չարլին։ Քոյր ու եղբայր իրենց մեծմօր՝ Էլէնի մահէն ետք կը սկսին դանդաղ բացայայտել ընտանիքին մութ ու ժառանգական գաղտնիքները, որոնց ազդեցութիւնը այնքան խոր է, որ կը սկսի քայքայուիլ ընտանիքի հոգեկան առողջութիւնը, մինչեւ որ բեմ կ՚ելլեն գերբնական երեւոյթները։

Անձնային կերպարները բարդ ու հոգեվիճակով ծանր կերտուած են։ Թոնի Քոլլեթի՝ Էննիի մարմնաւորումը վերացական կերպով ցնցիչ է։ Իր դերակատարութիւնը՝ մօր մը, որ քայլ առ քայլ կը սահի խելագարութեան անդունդը, մեծ տաղանդ մըն է։ Ան կը ներկայացնէ մայր մը, որ կը ջանայ պաշարել իր ընտանիքի գոյութիւնը, բայց այդ ճիգերը ի վերջոյ կը տանին կործանումի։

Ժապաւէնը բազում շերտեր ունի՝ հոգեբանական, թատերական, խորհրդանշական եւ այլն։ Բեմադրիչ Արի Էսթըր կը կեդրոնանայ ընտանեկան ժառանգութեան գաղափարին վրայ՝ ո՛չ միայն ծինային հիւանդութիւններու, այլեւ հոգեւոր եւ գերբնական ժառանգութիւններու իմաստով։ Ինչպէս ժապաւէնի վերնագիրն ալ կ՚առաջարկէ, ժառանգականութիւնը այստեղ կ՚ունենայ սարսափելի ու մութ երանգներ։

Նկարահանումները «մինիմալիստ», բայց լարուած են։ Ամէն պահի մէջ լուռ սպառնալիք մը կայ։ Յատկապէս տան մանրակրկիտ մոտելը, որ Էննին կը պատրաստէ իբրեւ արուեստ,  իրականութեան մէջ կը դառնայ անոր հոգեկան փլուզման խորհրդանշանը։ Այս տունը եւ մոտելը խորհրդանշականօրէն ցոյց կու տան, թէ ընտանեկան կապերը երբեմն որքան փակ ու ճնշող պատերուն մէջ բանտուած են։

Ի տարբերութիւն բազմաթիւ սարսափ ժանրի ժապաւէններու՝ «Hereditary»ն սարսափը չի սերմաներ ցատկումներով կամ արիւնոտ տեսարաններով, այլ մթնոլորտով, լուռ վախով, անորոշութեան ու անկարողութեան զգացումներու խորքով։ Այդ պատճառով է, որ այս ժապաւէնը շատերու համար անհանգստացնող եւ յիշատակելի փորձառութիւն մը կը դառնայ։

«Hereditary»ն կ՚աղերսէ այն մասին, որ ընտանեկան անցեալը չի մարիր եւ կրնայ հզօր ազդեցութիւն թողել մեր հոգեբանութեան վրայ՝ ո՛չ միայն որպէս յիշողութիւն, այլ որպէս ժառանգութիւն, որ պէտք է ընդունիլ, հասկնալ կամ մերժել, բայց այդ ընտրութիւնը երբեմն շատ դժուար է։

Ժապաւէնը մարտահրաւէր կը նետէ իսկական աշխարհին՝ ենթադրելու իրականութեան մասին, նայելու ընտանեկան ուժաբանութեան, որ յաճախ կը թաքցնենք, կը մոռնանք կամ կ՚անտեսենք: 

«Hereditary» ժապաւէնը՝ իսկապէս «ժառանգութիւն» մըն է ո՛չ միայն սարսափ ժանրին, այլ ընդհանրապէս ժամանակակից շարժանկարին մէջ։ Ան կը համադրէ ողբերգութիւնը, ընտանեկան տրաման եւ գերբնական տարրերը՝ ստեղծելով ներսէն քայքայուող աշխարհի մթնոլորտ մը։ Բեմադրիչ Արի Էսթըրի այս գործը արժանի է դիտման, բայց զգուշացէք՝ սովորական սարսափ ժապաւէն մը մի՛ սպասէք։ Այստեղ սարսափը մարդու հոգիէն կը ծագի, ոչ թէ ստուերէն։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ