ՎԱՐԴՈՒԿԸ

Դժբախտ մանկութիւն, դժբախտ երիտասարդութիւն՝ երջանիկ մահ…

Մարդուս սիրտն ու արցունքը միայն զԱստուած կրնայ կարդալ…

Որքա՜ն դժբախտութիւն կար իր ժպիտին, բարեացակամութեան, օգտակար ըլլալուն ետին՝ միայն Տէրը գիտէր։

Ճանչցած օրէս մազին նոյն սանրուածքը, անփոփոխ ակնոցն ու նոյն ձեւի երբեմն փոխուող գլխարկները…

Վարդուկն է… Ո՛ւր երթաս, ո՛ր կողմէն անցնիս՝ տեղէ մը դիմացդ կ՚ելլէ մի՛շտ նորութիւն մը հաղորդելով, կարեւոր չէ, թէ այդ կը հետաքրքրէ քեզ թէ ոչ, ինք լսած է, ուրեմն դուն ալ պէտք է գիտնաս, այդ իր ձեւն է օգտակար ըլլալու։

Մայրապետ չէր, բայց կ՚ապրէր մայրապետներուն վանքը՝ Սուրբ Հրեշտակապետացի մէջ։

Հազիւ պարմանուհի կը քանդուի Վարդուկին ընտանիքը եւ հօր երկրորդ կինը չ՚ընդունիր ամուսնոյն դեռատի աղջիկը։

Վարդուկը տեղ չունի երթալու։ Անտէրին տէրը Աստուած է եւ զինք կը տեղաւորեն գաղթականներ, անտէրներ, որբեր սրտաբաց ընդունած Հայոց վանքի մայրապետներուն յատկացուած Հրեշտակապետաց վանքին մէջ… Ի՞նչ մայրապետներ, բոլորն ալ դժբախտ անցեալով հայուհիներ։ Մօրս հետ կ՚այցելէինք անոնց եւ կը զարմանայի, երբ իրենց սենեակի պատերուն երեխաներու կամ ընտանեկան նկարներ կը տեսնէի… Անոնք գաղթի ճամբուն վրայ կորսնցուցած իրենց ընտանիքներուն եւ զաւակներուն նկարներն էին… Եւ թէեւ սէր ու կիրք թաղած էին անցեալի տխուր էջերուն հետ, բայց յիշատակը երբեմնի կարճ երջանկութեան՝ կախուած էր իրենց առանձնութեան մութ եւ անգոյն պատերէն։

Կը հագուէին գլուխէն մինչեւ գետին սեւ զգեստը միանձնութեան եւ ուխտած էին մինչեւ իրենց վերջին շունչը ծառայել իրենց ապաստան տուած Հայոց վանքին։ Ուսում չունէին, անոր համար ալ չէին կրնար ո՛չ ուսուցչական եւ ո՛չ ալ գրասենեկային ծառայութիւններու մէջ մտնել, սակայն բոլորը կարօտ իրենց կորսնցուցած ընտանիքներուն՝ մանաւանդ զաւակներուն, իւրաքանչիւրը որդեգրած էր քանի մը վարդապետ, «իմ տղաներս» ըսելով կը խօսէին անոնց մասին, որոնց լուացքը կ՚ընէին, ինչպէս նաեւ եկեղեցւոյ կարերը, վարագոյրներ, ձեռագործներ եւ այլն։ Վանքը ապահոված էր անոնց սնունդը եւ կը հոգար իրենց բոլոր ծախսերը. գոհ էին, փառք կու տային Աստուծոյ…

Վարդուկն ալ պզտիկ տարիքէն ապաստան գտաւ հոն։ Իր կեանքը միանձնուհիի մը կեանքէն տարբեր չէր։ Բայց իր սենեակին պատերը նկարներ չունէին, ոչ ալ մօտիկ անցեալի կարճ բայց երջանիկ յիշատակ մը։ Ան եկաւ իր տխուր անցեալով եւ անորոշ ապագայով։ 

Հայրը ատամնաբոյժ եղած էր, իսկ ութսուն տարի առաջ քանի՞ հոգի ատամնաբոյժ հայր ունէր, երբ բոլորը հազիւ գաղթականութենէ աչք բացած էին… Վարդուկը ատամնաբոյժ հայր ունէր, տուն-տեղ ունէր, դպրոց կը յաճախէր, բարեկեցիկ կեանք ունէր, բայց… բախտ չունէր։

Այդ միանձնուհիներուն մէջ պիտի հասուննար Վարդուկը, թէեւ ոչինչ կը կապէր զինք մայրապետներուն հետ, բացի տխուր եւ ամէն ինչ կորսնցուցած անցեալէն։ 

Երիտասարդի մը հանդէպ միակողմանի սէրը իր սենեակը դղեակի վերածեց, որովհետեւ հոն կ՚երազէր երջանկութեան մասին։ Այդ մերկ պատերէն պիտի կախէր հարսանեկան ճերմակ զգեստով լուսանկարներ, որոնց պիտի յաջորդէր փոքրիկներու լուսանկարներ եւ վերջապէս պիտի գտնէր իր անգտանելի եւ անհասանելի երջանկութիւնը։ Բայց այդ երազը միայն իրն էր։ Ազնիւ ու քաղաքավար երիտասարդին բարեւը սիրոյ արտայայտութեան վերածած ու փայփայած էր այդ սէրը, անոր մէջ տեսնելով իր երջանկութիւնը։ Ամէն օր քանի մը անգամ կ՚անցնէր անոր ոսկերչական խանութիւն առջեւէն, որպէսզի նայուածքները հանդիպէին, արդեօք ո՞ր մատանին պիտի անցընէր իր մատնեմատին… Թող ամենապարզը ըլլար, ինք ճոխութիւն չէր սիրեր…

Փետրուարեան խենթ անձրեւներն էին Երուսաղէմի մէջ։ Վարդուկը ի զուր կը թրջուէր քանի մը անգամ անցնելով խանութին առջեւէն, որուն դռները գոց էին տեղատարափ անձրեւին պատճառով։ Հովանոց չէր առած, հովանոցը կրնար դէմքը ծածկել եւ քաղաքավար ոսկերիչը զինք կրնար չճանչնալ։ Չէր համարձակեր ներս մտնել, ի՞նչ պատճառաբանութիւն պիտի տար, ոսկի առնողը չէր, ոսկի ալ չունէր, որ հարցումի մը համար մտնէր։ Սիրտը նեղուեցաւ, ուրեմն ան չէր հետաքրքրուած իրմով, պարզապէս քաղաքավար էր, թէ ոչ նոյնիսկ այդ հեղեղին դուռը բաց կը ձգէր, գիտէր, որ ամէն օր կ՚անցնի ինք։

Քանի մը օր ետք պայծառացաւ երկինքը, բայց ո՛չ Վարդուկին համար… Աւելի լաւ էր անձրեւ ըլլար եւ ինք արեւի ճառագայթներուն սպասէր…

Վանքին դուռէն մտնելու ժամանակ հարսանեկան բացիկ մը յանձնեցին Վարդուկին, կեանքին մէջ ստացած առաջին ու վերջին հարսանեկան հրաւէրը։ Ա՜խ, ինչ կ՚ըլլար այդ թուղթը իրեն նման անձրեւին տակ թրջուէր ու ինք անտեղեակ մնար գրուածքին… Հիմա էր պէտք այդ հեղեղը, որ զովացնէր իր սիրտն ու մարմինը… Թող կոյր ըլլար ու չկարդար սիրած էակին անունը ուրիշ անունի մը կողքին… 

Կարկուտը աւելի զօրաւոր կ՚իջնէ խարխուլ տանիքի վրայ։ 

Հանդէսի մը ընթացքին կ՚երգուի «Որքան ցանկացայ ես մէկին սիրել» երգը, Վարդուկին ջիղերը չեն դիմանար, կը պոռայ եւ կը մարի։

Այդ պատճառով ուրիշին դժբախտութեամբ իրենք իրենց երջանիկ կարծող մարդիկ՝ «խենթ» ածականը կը փակցնեն անունին առջեւ։

Բաւական ժամանակ դուրս չի գար տունէն, ալ չ՚անցնիր իր յոյսի ու սիրոյ ճամբայէն։ Կը դառնայ աւելի ինքնամփոփ, աւելի կը քաշուի իր պատերէն ներս… Այդ պատերէն հիմա արցունք կը կաթէր… Այդ սենեսկը երբեք ալ դղեակ չէր եղած… Սուտ էր ամէն բան, սուտ էր, սուտ, աշխարհն ամբողջ սուտ էր… Իր հարազատ մայրը ձգած գացած էր, իսկ հայրը տունէն դուրս հանած էր երկրորդ կնոջ քմահաճոյքին յագեցում տալու համար, օտար տղան տեղեակ անգամ չէր իր սիրոյ մասին… Իր կեանքն ամբողջ սուտ էր… Միակ իրականութիւնը, որ ապրած ու զգացած էր՝ ցաւն էր։

Սակայն այս բոլորը չկրցան աւերել իր աստուածային պարգեւ բարութիւնն ու ժպիտը։ Կամաց-կամաց ինքզինք գտաւ, հաւկիթը ճեղքած թռչունի նման դուրս եկաւ իր բոյնէն եւ զօրացուց թեւերը։ Արհամարհեց կեանքն ու կեանքի հաճոյքները, բայց չդադրեցաւ առանց փոխադարձ պահանջքի մարդկանց օգտակար ըլլալու։ Այնտեղ ալ գտաւ բանալին իր երջանկութեան։ Չպահանջեց, չակնկալեց, չսպասեց…

Թռչունի նման գոհ էր իր գտած փշրանքներէն եւ թռչունի նման իւրաքանչիւր ջուրի կաթիլ ըմպելէ ետք վեր նայեցաւ շնորհակալութեամբ։

Վերջին տարիներուն իր սէրը բաժնեց նաեւ կատուներուն, զանոնք կերակրելով մեծ գոհունակութիւն եւ մխիթարութիւն կը զգար։ 

Յաճախ կը տեսնէի զինք կատուները կերակրելու ժամանակ, օր մը երբ հարցուցի, թէ այս որքան կը սիրես կատուները, ըսաւ. «Որովհետեւ ասոնք ինծի կը սպասեն, որպէսզի ճաշ տամ իրենց, նայէ ինչպէս շուրջս կը դառնան»։

Մահամերձը կ՚ուզէ «Լացող մ՚իր վրան» կ՚ըսէ վաղամեռիկ բանաստեղծը։

Ապրողն ալ կ՚ուզէ «Սպասող մը իրեն»։

Հակառակ դժբախտ կեանքին՝ երջանիկ մահ ունեցաւ, կարօտ չմնաց մէկուն, վայրկեանի մէջ ինք ալ չհասկցաւ, թէ ուրկէ ուր փոխադրուեցաւ, թերեւս այն դղեակը, զոր երազած էր… Մահազդին վրայ անուն մը չկար որպէս մահացողին տէրը, բայց թաղումին… Հակառակ աննպաստ եղանակին՝ գերակշռող երիտասարդութեամբ հողին յանձնուեցաւ Վարդուկին մարմինը…

Երեք կարմրաւուն կատուներ դեռ կը դառնան իր սենեակին շուրջ, բարի մարդիկ կը կերակրեն… 

Վարդուկին ժառանգներն են…

ԱՆՈՒՇ ՆԱԳԳԱՇԵԱՆ

Երուսաղէմ, 2025