ԿԱՏԱՐԵԱԼ «ԵՍ» ՄԸ ԿԱ՞Յ

Արդեօք գոյութիւն ունի՞ այնպիսի «ես» մը, որ ամբողջապէս ազատ է հակասութիւններէ, վախերէ, անցեալի ստուերէ եւ ապագայի տագնապէ։ Այս հարցումը մարդը տուած է այն պահէն ի վեր, երբ գիտակցած է սեփական ներքին ձայնին։ Եկոն՝ եսը, մեր բոլոր փորձառութիւններու ու յիշողութիւններու հիւսքն է։ Ան կազմուած է հազարաւոր պատկերներէ, զգացումէ, ցանկութիւններէ եւ անոնց հակառակէն։ Բայց երբ կը խօսինք «կատարեալ ես»ի մասին, ի՞նչ կը նշանակէ իրականութեան մէջ այդ բառը։ Կատարեալ՝ անթերի, անփոփոխ, հաւասարակշռուած ու ամբողջական։ Բայց այն ինչ որ անփոփոխ է, արդեօք կրնա՞յ կենդանի մնալ։

Մարդկային գիտակցութեան խորքին մէջ միշտ ալ գոյութիւն ունեցած է կատարելութեան փնտռտուքը։ Մենք կը փափաքինք կատարել անթերի գործ մը, սիրել կատարելապէս, ապրիլ առանց սխալի։ Բայց արդեօք կարելի՞ է ունենալ կատարեալ «ես» մը՝ այնպիսի ես մը, որուն մէջ չկայ հակասութիւն, երկմտանք, կամ ներքին կռիւ։

Եկոն՝ եսը, մեր ինքնութեան առանցքն է։ Ան է, որ կ՚արտացոլացնէ մեր փորձառութիւնները, վախերը, ձգտումները։ Բայց նոյն եսը կը դառնայ անընդհատ փոփոխութեան ենթակայ։ Մարդը չի կրնար մնալ նոյն մարդը տարիներու ընթացքին։ Աւելին՝ երբ կը փորձէ պահել հաստատ ու անփոփոխ ես մը, կը սկսի կեղծել ինքն իրեն։ Այս պատճառով ալ «կատարեալ ես»ի գաղափարը կը պարունակէ հակասութիւն. կատարեալ ես մը պիտի նշանակէ անփոփոխ ես մը, իսկ անփոփոխ ես մը կը նշանակէ մահացած գիտակցութիւն։

Եթէ ընդունինք, որ մարդը կենդանի ու զարգացող էակ մըն է, ապա մեր եսն ալ պէտք է հոսող ըլլայ՝ նման գետի մը, որ երբեք նոյն ջուրը չի բերեր։ Մեր սխալները, մեր կասկածները, մեր ներքին ցաւերը՝ բոլորը մասն են մեր եսի ձեւաւորման։ Անոնց վերացումով չենք կրնար հասնիլ կատարելութեան, այլ կը կորսնցնենք մարդկային ըլլալու խորութիւնը։

Մեր եսը յաճախ կը մտածենք որպէս հաստատ բան մը, որպէս ներքին կերպար մը, որուն մէջ կը խտանայ մեր ամբողջ էութիւնը։ Սակայն իրականութեան մէջ եսը գործընթաց մըն է, ոչ թէ կառոյց։ Ան կը ծնի ամէն վայրկեան, կը ձեւուի նոր փորձառութիւններով, կը խորտակուի եւ ծնունդ կու տայ նորին։ Մենք երբ կը փնտռենք «կատարեալ եսը», կը մոռնանք, թէ եսը շարժում մըն է, հոսք մըն է՝ նման ծովուն։ Իսկ ծովը որքան ալ գեղեցիկ ըլլայ, երբ կը դադրի շարժելէ՝ կը մեռնի։

Այսպէս, կատարեալ ես մը կարելի չէ, որովհետեւ ան պիտի նշանակէ կանգ առած հոսք, սառած հոգի եւ անշարժ գիտակցութիւն։ Մարդը կ՚ըլլայ մարդ՝ երբ կը զարգանայ, երբ կը սխալի, երբ կը վերանայ իր ճամբան եւ կը համարձակի փոխուիլ։ Կատարեալ եսը կը սպաննէ այդ շարժումը՝ մարդը կուռք կը դարձնէ իր իսկ պատկերին մէջ։

Անկատարութիւնը սոսկ թուլութիւն չէ, այլ մարդոց մէջ ստեղծարար ուժն է։ Երբ կը զգանք մեր սահմանափակութիւնը, կը բացուին նոր հարցումներ, նոր փնտռտուքներ։ Մեր սխալները մեզ կը մղեն աւելի խոր դիտելու, հասկնալու, ներելու։ Եթէ եսը ամբողջապէս կատարեալ ըլլար, պիտի չունենար կարօտ, հաւատք, երազանք… Իսկ առանց այս բոլորին՝ մարդը կը դառնայ մեքենայական գոյութիւն մը, ոչ թէ կենդանի հոգի։

Կատարեալ եսը, հետեւաբար, ոչ թէ նպատակ մըն է, այլ պատրանք մը։ Ան կը յիշեցնէ հայելի մը, որուն մէջ կը փորձենք մեր ամբողջ էութիւնը տեսնել առանց աղաւաղման։ Բայց հայելին միշտ կը ծռէ, որովհետեւ ով որ կը նայի անոր, արդէն փոխուած է։ Ինքնաճանաչումը իրական կ՚ըլլայ միայն այն ատեն, երբ կը համարձակինք տեսնել մեր ստուերը՝ առանց դատելու զայն։

Յաճախ կը կարծենք, որ կատարելութիւնը կը նշանակէ միայն լոյսը ընդունիլ եւ մութը մերժել։ Բայց մեր եսին ճշմարիտ ամբողջականութիւնը կը ծնի այն ատեն, երբ կը կարողանանք գրկել երկուքն ալ։ Ինչպէս գրած էր Քարլ Եունկ՝ «Մարդը չի դառնար ամբողջական, երբ կը փայլի լոյսի տակ, այլ երբ կը ճանչնայ իր ստուերը»։ Կատարեալ եսը պիտի չմերժէ իր ստուերը, պիտի չփախչի անկատարութենէն։ Ընդհակառակն՝ ան պիտի գիտակցի, թէ անկատարութիւնը ճանապարհ մըն է դէպի իմաստութիւն։

Կատարեալ եսի որոնումը յաճախ կը դառնայ ներքին բռնութիւն։ Մենք կը փորձենք ձեւաւորել մեր մտածումները, զգացումները, վարքը՝ ըստ այն պատկերի, որ կը կարծենք «լաւ» է։ Բայց այսպէս կը կորսնցնենք անկեղծութիւնը։ Կատարեալ եսը չի՛ ստեղծուիր պայքարով, այլ կը ձեւաւորուի գիտակցումով։ Երբ կը տեսնենք մեր ներքին շարժումները առանց դատելու, առանց փորձելու ուղղել ամէն ինչ, այն ատեն կը սկսինք հասկնալ, թէ մեր էութիւնը արդէն իսկ ամբողջական է իր անկատարութեամբ։

Անհնար է ըլլալ կատարեալ, բայց կարելի է ըլլալ արթուն։ Արթուն եսը չի խաբեր իր անձը, չի ծածկուիր դիմակներու տակ, այլ կը դիտէ իր փոփոխութիւնը սիրով։ Ան կը ճանչնայ իր անցեալի սխալները, բայց չի կապուիր անոնց։ Կը սորվի քալել ներկայի վրայ, առանց փորձելու կառչիլ իտէալներու։

Կատարեալ ես մը գոյութիւն չունի, որովհետեւ կատարելութիւնը շարժման բացակայութիւնն է։ Մարդը, որ կը շարժի, կը սորվի, կը տառապի եւ կը փնտռէ, չի կրնար կանգ առնել կատարելութեան հանգրուանին։ Բայց սա արդէն բնական է։ Որովհետեւ մեր անկատարութիւնն է, որ կը դարձնէ մեզ մարդկային, բովանդակ եւ կենդանի։

Արդեօք պէտք է հրաժարի՞լ կատարելութեան երազէն։ Ո՛չ։ Բայց պէտք է փոխել անոր իմաստը։ Կատարեալ ըլլալ՝ կը նշանակէ ըլլալ ամբողջական, ընդունիլ ինքզինք այնպէս, ինչպէս որ ենք՝ շարունակ զարգանալով։ Եւ այդ պահուն, երբ կը դադրինք փնտռելէ անիրական կատարելութիւն մը, կը գտնենք իսկական խաղաղութիւնը։

Կատարեալ ես մը գոյութիւն չունի։ Կարելի է միայն ունենալ գիտակից ես մը՝ այնպիսի ես մը, որ կը տեսնէ իր սահմանները, կը ճանչնայ իր ստուերը եւ կը համարձակի ըլլալ անկատար։ Ի վերջոյ՝ կատարեալ եսը կեղծ իտէալ մըն է, մինչդեռ անկատար եսը՝ կենդանի ճշմարտութիւն։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ